Çözüldü Büyük ünlü uyumu hakkında cümleler örnekler sorular

Ödevci

Kıdemli Üye
Üye
Büyük ünlü uyumu ne demek kısaca? Büyük ünlü uyumuna uyan ve uymayan cümlelere örnekler verebilir misiniz. Ayrıca kendimi geliştirmek için de soru cevap yazarsanız memnun olurum.
 

sultan_mehmet

© ◄ كُن فَيَكُونُ ►
Yönetici
Forum Administrator
Büyük ünlü uyumunun ne olduğu hakkında konu anlatımı ve büyük ünlü uyumuna uyan ve uymayan kelimeler ile ilgili olarka örnek cümleler aşağıda yer almıştır.

Bir kelimenin birinci hecesinde kalın bir ünlü(a, ı, o, u)bulunuyorsa diğer hecelerdeki ünlüler de kalın, ince bir ünlü(e, i, ö, ü)bulunuyorsa diğer hecelerdeki ünlüler de ince olur:adım, ayak, boyunduruk, burun, dalga, dudak, kırlangıç; beşik, bilezik, gelincik, gözlük, üzengi, vergi, yüzükvb.

Büyük ünlü uyumuna aykırı olan Türkçe kelimeler de vardır:anne, dahi, elma, hangi, hani, inanmak, kardeş, şişmanvb.

Alıntı kelimelerde büyük ünlü uyumu aranmaz:ahenk, badem, ceylan, çiroz, dükkân, fidan, gazete, hamsi, kestane, limon, model, nişasta, otomatik, pehlivan, selam, tiyatro, viraj, ziyaretvb.

Bitişik yazılan birleşik kelimelerde büyük ünlü uyumu aranmaz:açıkgöz,bilgisayar, çekyat, hanımelivb.

-gil, -ken, -leyin, -mtırak, -yorekleri büyük ünlü uyumuna uymaz:akşam-leyin, bakla-gil-ler, çalışır-ken, ekşi-mtırak, yürü-yorvb.

-daş (-taş)eki bazı kelimelerde büyük ünlü uyumuna uymaz:din-daş, gönül-daş, meslek-taş, ülkü-daşvb.

-kiaitlik eki büyük ünlü uyumuna uymaz:akşamki, duvardaki, karşıki, onunki,yarınki, yoldakivb.

Büyük ünlü uyumuna girmeyen kelimelere gelen ekler, kalınlık incelik bakımından son hecenin ünlüsüne uyar:adalet-li, anne-si, kardeş-lik, meslektaş-ımız, şişman-lıkvb.

Bazı alıntı kelimelerde ekler bu uyuma girmez:idrak-i, meçhul-e, mentol-de, sembol-lervb.

Son ünlüleri kalın sıradan olmasına karşın son sesleri ince söylenen bazı alıntı kelimeler ince ünlülü ekler alır:alkol / alkolü, hakikat / hakikati, helal / helalimiz, idrak / idrakimiz, kabul / kabulü, kontrol / kontrolü, protokol / protokole, saat / saate, sadakat / sadakati, santral / santrallervb.

BÜYÜK ÜNLÜ UYUMUNA UYAN SÖZCÜKLERE ÖRNEKLER:
  • Kalın seslileri kalınlar takip eder:
Çomak, yufka, kapıcı, ağaç, kutu, karanlık, çalışma, anlayış, yakışıklı, boğaz, araba, yuvarlak, ormanlık, susuz, kırlangıç, adım, oturmak, susadım, bağlama, anahtar, baba, bacanak, hala, dayı, bağımlı, bağışlama, baklava, bıçak, nokta, ocak, oduncu, ovalamak, dağınık, olumlu, kurnazlık…

  • İnce seslileri inceler takip eder:
Gözlükçü, bekleyiş, birikim, eskici, çiçekçi, sinirsel, türetmek, tütün, şömine, belirteç, yüzeysel, kibirli, seyirci, gözcülük, gözetleme, kömürlük, incelemek, ergenlik, derin, verimli, işlem, peynir, gelincik, yüzük, gençlik,, birliktelik, sindirim, gergin, heybetli, süresiz…

BÜYÜK ÜNLÜ UYUMUNA UYMAYAN SÖZCÜKLER
  • Türkçede başka dillerden alınmışalıntı kelimelervardır. Bu kelimelerde büyük ünlü uyumu kuralı aranmaz.
Örnekler:Gramer,orkestra, nişasta, tiyatro, psikoloji, stüdyo, trafik, protein, istasyon, istatistik, diyalog, nakil, otomobil, pehlivan, ziyafet…

  • Bitişik yazılanbirleşik kelimelerdebüyük ünlü uyumu aranmaz.
Örnekler: Pazartesi, hanımeli, keçiboynuzu, balıkgözü, bilinçaltı, yüzbaşı, yavruağzı, Samanyolu, tavukgöğsü, çekyat, bilgisayar…
  • Türkçe olduğu halde büyük ünlü uyumuna uymayan kelimeler de bulunmaktadır. Ayrıca zaman içinde değişikliğe uğramış bazı sözcükler de büyük ünlü uyumuna uymaz.
Örnekler: Anne (ana), dahi (dahı), elma (alma), hangi (hangı, kangı), kardeş (karındaş)
  • Türkçedekibazı eklereklendikleri bazı sözcüklerin büyük ünlü kuralınauymamasınasebep olur. Bu ekler,-leyin-gil, -mtırak, -ken, -daş (-taş), -ki -yor, ekleridir.
Örnekler:

Sabahleyin, akşamleyin(B.Ü.U. Uymaz) – Geceleyin(B.Ü.U. Uyar)

Dayımgil, halamgil(B.Ü.U. Uymaz) – Teyzemgil(B.Ü.U. Uyar)

Yeşilimtrak, eşkimtrak(B.Ü.U. Uymaz) – Morumtrak(B.Ü.U. Uyar)

Bakarken, çıkarken(B.Ü.U. Uymaz) – Giderken(B.Ü.U. Uyar)

Meslektaş, dindaş(B.Ü.U. Uymaz) – Arkadaş(B.Ü.U. Uyar)

Yarınki, onunki(B.Ü.U. Uymaz) – Seninki (B.Ü.U. Uyar)

Seviyorum, gidiyoruz(B.Ü.U. Uymaz)
 
Üst